بیماری لکه خرمایی گندم (ناشی از بیمارگر قارچی Pyrenophora tritici-repentis)، عامل مهم خسارت و افت عملکرد در بسیاری از مزارع گندم(Triticum aestivum) جهان، خصوصاً در مناطق دارای کشت به روش خاک­ورزی حفاظتی و یا فاقد شخم، محسوب می­گردد که در کشور ما نیز، در استانهای شمالی (گلستان و مازندران) در چند سال اخیر شیوع یافته است. جهت مطالعه جنبه­ های مختلف اپیدمیولوژیکی این بیماری در استان گلستان و تعیین پراکنش بیماری و چگونگی تاثیر سمپاشی قارچ­کش پروپیکونازول با دوز 7/0 لیتر در هکتار در شرایط مزرعه، از 30مزرعه­ی گندم در 3 منطقه­ی شرق استان گلستان (ایمر، مینودشت و آق­آباد)، در اطراف ایستگاه هواشناسی در سال زراعی 90-89 مورد ارزیابی قرار گرفت در طول فصل، ضمن انجام بازدیدهای منظم، مقدار بیماری به صورت دو متغیر درصد وقوع و شدت متوسط به صورت هفتگی یادداشت­برداری گردید. تجزیه و تحلیل آماری داده­های ثبت شده نشان داد که اختلاف آلودگی مزارع در سه منطقه مورد بررسی، از لحاظ وقوع و شدت، معنی­دار نبود.، اما از نظر سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری (AUDPC) و مقدار استاندارد شده­ی آن (SAUDPC) اختلاف معنی­داری بین مناطق وجود داشت(P≤0/05). از بین مناطق اجرای طرح، منطقه­ی ایمر با درصد وقوع بیماری100 و شدت متوسط 29/32 درصد، بیشترین مقدار بیماری را به خود اختصاص داد. در تیمارهای سمپاشی و عدم سمپاشی میان متغیرهای مورد بررسی تفاوت کاملاً معنی­دار (P≤ 0.01) مشاهده گردید. مقایسه­ شدت نهایی بیماری در تیمارها در مناطق اجرای تحقیق و کاهش شدت نهایی بیماری در تیمارهای سمپاشی شده در مناطق ایمر به ترتیب از 48 به 16 درصد، در آق آباد از 53 به 47 درصد و در مینودشت از 39 به 18 درصد بود. افزایش وزن هزاردانه و عملکرد محصول به ترتیب به میزان 3 گرم و 400 کیلوگرم در هکتار بود. با توجه به این آمارها می­توان نتیجه گرفت که استفاده از سموم قارچ­کش در زمان­خوشه دهی می ­تواند از مقدار بیماری کاسته و باعث افزایش عملکرد گندم گردد. مدل­های نهایی در تعیین رابطه وقوع و شدت، بر اساس ضریب تبیین (R²)، میانگین مربعات خطا (MSE) و نمودار باقیمانده­های آنالیز رگرسیون داده­­های خام و مجدداً تبدیل شده ساخته شدند. بر اساس ایجاد برازش با داده­های مزارع و صحت پیش ­بینی (تبدیل برگشتی داده­ ها)، مدل آلومتری (تبدیل لگاریتم طبیعی) به عنوان مناسب­ترین مدل در سطح مزارع انتخاب گردید.
واژه­های کلیدی: Drechslera tritici-repentis، لکه خرمایی، استان گلستان، کنترل شیمیایی، وقوع و شدت بیماری، اپیدمیولوژی.
گندم با نام علمی Triticum aestivum L. گیاهی است یکساله از خانواده Poaceae که از لحاظ اقتصادی و تغذیه­ای، یکی از مهم­ترین محصولات غله­ای استراتژیک در جهان و ایران به شمار می­آید.گندم مهمترین غله نواحی معتدله می­باشد ولی در ارتفاعات بلند و نواحی گرمسیری و همچنین در نواحی کم ارتفاع گرم هم گسترش یافته است. تولید گندم بین عرض­های 30 و 60 درجه­ شمالی و 27 و 40 درجه­ جنوبی متمرکز شده است. منطقه پیدایش گندم ابتدا در سوریه و فلسطین بوده و از آنجا به مصر و بین­النهرین وسپس به ایران آمده و از طریق ایران به هندوستان، چین و روسیه و بالاخره به اروپا رفته و سپس به سایر نقاط دنیا انتقال یافته است. بر اساس مطالعات انجام شده توسط سیمیت، تولید گندم در کشورهای در حال توسعه به مقدار 54 درصد کل تولید افزایش یافته است. در حالی که در کشورهای توسعه­یافته، افزایش آن 46 درصد کل تولید بوده است، افزایش تولید بیشتر به علت استفاده از ارقام پاکوتاه، پرمحصول سازگار شده و عملیات به­زراعی بوده است.
امروزه گندم تقریبا 20درصد زمین­های زیر کشت جهان را اشغال کرده و مهم­ترین کالای کشاورزی در تجارت بین ­المللی است. بیشتر گندم در نیمکره شمالی کشت می­شود. آمریکای شمالی، اروپا و چین بیش از 80 درصد گندم جهان را تولید می­ کنند. طبق آمار بدست آمده از سازمان خواربار کشاورزی([1]FAO) میزان تولید گندم در جهان در سال 2010 برابر با 651.4 میلیون تن می­باشد و اتحادیه اروپا و چین و هند رتبه اول تا سوم تولید در جهان را به خود اختصاص داده­اند. از این میان ایران با داشتن مساحت زیر کشتی معادل 6061000 هکتار و حدود 98/1 درصد از مساحت زیر کشت گندم جهان، در جایگاه سیزدهم تولید جهانی قرار دارد. استان خوزستان با 10 درصد کل اراضی گندم کشور، بیشترین سطح و پس از آن استانهای کردستان، کرمانشاه، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی به ترتیب با 8، 7، 7، 7 درصد کل اراضی گندم کشور، مقام­های دوم تا پنجم را دارا می­ باشند.
میزان تولید گندم کشور بیش از 15 میلیون تن برآورد شده است که93/66 درصد آن از کشت آبی و مابقی از کشت دیم بدست آمده است. استان فارس علی­رغم رتبه چهارم از نظر سطح با 9درصد از تولید گندم کشور، با استان خوزستان در جایگاه نخست قرار گرفته است.
مقدمه و تاریخچه بیماری:
بیماری لکه خرمایی که توسط بیمارگر قارچی Drechslera tritici-repentis(Died) Shoemaker ایجاد می­شود، و یکی از بیماری­های شایع گندم در تمام نقاط مختلف دنیاست، زیرا شرایط رطوبتی که برای تولید محصول مناسب است سبب توسعه بیشتر این بیماری می­گردد (Martens et al., 1994). این بیماری اکثر گونه­های غلات را مورد حمله قرار می­دهد و به تنهایی یا به همراه سایر بیماری­های برگی می ­تواند مشکل­ساز باشد. بروز اپیدمی­های شدید بیماری موجب چروکیدگی بذور و در نتیجه کاهش قابل توجه عملکرد و وزن بذور خواهد شد (Prescott et al., 1986; Wiese, 1991). بر اساس گزارش موسسه پژوهشی CAB، این بیماری در سال 1371 از ایران گزارش شده است (Anonymous, 2005). فروتن و همکاران (1374) این بیماری را برای مزارع گندم استان مازندران و در سال 1389 شیوع گسترده آن را بر روی تمام لاین­ها و ارقام تجاری آن استان گزارش نمودند (فروتن و همکاران 1995؛ دهقان 2010؛ فروتن و همکاران2010).
 اسامی بیماری و عامل بیماری زا:

• اسامی عمومی بیماری:

لکه برگی گندم (Wheat Spot)، لکه برگی زرد (Yellow Spot)، لکه خرمایی (Tan Spot) (Stromberg, 1996)
 جایگاه تاکسونومیکی عامل بیماری:
Kingdam: Fungi
Division: Ascomycota
Family: Pleosporaceae
Anamorph: Drechslera tritici-repentis (Died) Shoemaker