پایان نامه مطالعه چرخه تولید مثلی ماده در افعی زنجانیVipera albi
دانشگاه آزاد اسلامی
واحد دامغان
دانشکده علوم ، گروه زیست شناسی
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد((M.Sc))
رشته تحصیلی : علوم جانوری
گرایش : سلولی – تکوینی
عنوان :
مطالعه چرخه تولید مثلی ماده در افعی زنجانی Vipera albicornuta (بررسی مراحل اووژنز)
استاد راهنما:
دکتر فاطمه توده دهقان
استاد مشاور:
دکتر عبدالحسین شیروی
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده 1
مقدمه . 4
فصل اول ـ کلیات تحقیق
فصل دوم ـ مروری بر مطالب (با بهره گرفتن از مقالات علمی معتبر ژورنالی، پایان نامه های انجام شده، کتاب در مقبر)
2-1- خزندگان . 6
2-2- مارها 8
2-2-1- دیرین شناسی و منشا مارها . 8
2-2-2- مشخصات اختصاصی مارها . 9
2-2-3- اهمیت ویژگیهای ریختی مارها . 10
2- 2-4- رده بندی مارها . 10
2-2-5- شناسایی مارها از لحاظ وجود سم . 10
2-2-5-1- مشخصات مارهای سمی . 10
2-2-6- مارها را از نظر نوع دندان ها . 11
2-2-6-1- مارهای دارای دندان آگلیفا . 11
2-2-6-2- مارهای دارای دندان اوپیستوگلیفا 11
2-2-6-3- مارهای دارای دندان قدامی اند 12
2-2-6-3-1- پروتوگلیفا 12
2-2-6-3-2- سولینوگلیفا. 13
2-2-7- رده بندی مارها ی غیر سمی، نیمه سمی و سمی. 13
2-2-7-1- خانواده مارهای غیرسمی (Aglypha) 13
2-2-7-2- خانواده مارهای نیمه سمی (Opisthoglypha). 14
2-2-7-3- خانواده مارهای سمی (Venomous) 14
2-2-8- چگونگی حرکت مارها. 14
2-2-8-1- حرکات مستقیم . 14
2-2-8-2- حرکات موجی . 15
2-2-8-3- حرکات مارپیچی 15
2-2-9- پوشش بدن مارها . 15
2-2-10- روند پوست اندازی . 17
2-2-11- اندام ها و دستگاه های بدن مارها. 17
2-2-11-1- دستگاه زهر و زهر 17
2-2-11-2- دستگاه های حرکتی مار. 18
2-2-11-2-1- استخوان بندی مارها 18
2-2-11-2-1-1- جمجمه . 18
2-2-11-2-1-2- مهره ها . 18
2-2-11-2-1-3- دنده ها 19
2-2-11-3- عضلات 19
2-2-11-4- دستگاه تنفس 19
2-2-11-5- دستگاه گردش خون 20
2-2-11-6- دستگاه لنفاوی 20
2-2-11-7- دستگاه دفع ادرار 20
2-2-11-8- دستگاه گوارش. 21
2-2-11-9- دستگاه عصبی. 22
2-2-11-10- غدد درون ریز. 23
2-2-11-11- اندامهای حسی 23
2-2-11-11-1- اندام بویایی 23
2-2-11-11-2- عضو جاکوبسن . 24
2-2-11-11-2- اندام شنوایی 24
2-2-11-11-3- اندام بینایی 25
2-2-11-11-4- اندام حفره ای 25
2-2-11- 15- دستگاه تناسلی 26
2-3- کلیاتی در مورد مارهای ایران 26
2-3-1- مارهایی که منحصراً به ایران تعلق دارند 26
2-3-2- خانواده افعی ها 27
2-4- تاکسونومی افعی زنجانی (Vipera albicornuta). 27
2-4-1- زیرخانواده Viperinae 27
2-4-2- جنس Vipera. 28
2-4-3- زیر جنس Montivipera . 28
2-4-4- افعی زنجانی . 29
2-4-4-1- مشخصات افعی زنجانی. 29
2-5- زمستان خوابی. 30
2-5-1- تاثیر اقلیم بر زمستان خوابی. 31
2-6- تولید مثل. 32
2-6-1- اهمیت تولید مثل 32
2-6-2- سازمان یابی تولید مثل جنسی. 32
2-6-3- عوامل موثر در تولید مثل خزندگان 33
2-6-3-1- عوامل بیرونی 33
2-6-3-2- عوامل درونی . 34
2-6-4- تولید مثل در مارها. 35
2-6-4-1- هورمونهای موثر در تولید مثل مار. 37
2-6-4-1-1- هورمونهای استروئیدی. 37
2-6-4-1-2- هورمون های آندروژنی 37
2-6-4-1-3- استرادیول و پروژسترون. 38
2-6-4-1-4- کورتیکوسترونها 39
2-6-5- دستگاه تناسلی مار 39
2-6-5-1- تشخیص مار ماده از مار نر 39
2-6-5-2- دستگاه تناسلی مار نر 40
2-6-5-2-1- اسپرماتوژنز . 42
2-6-5-2-1-1- الگوهای اسپرماتوژنز 42
2-6-5-2-1-1-1- الگوی مناطق معتدل و حاشیه مناطق معتدل 24
2-6-5-2-1-1-2- الگوی مناطق آب و هوایی گرم . 42
2-6-5-2-1-1-3- الگوی مناطق با کمترین تغییرات فصلی . 42
2-6-5-3- دستگاه تناسلی مار ماده. 43
2-6-5-3-1- اووژنز 46
2-6-5-3-1-1- مرحله پیش زرده ای 47
2-6-5-3-1-2- مرحله زرده سازی 47
2-6-5-3-1-3- مرحله رسیدگی تخمک 47
2-6-5-3-1-4- تولید پروتئین های زرده ای (ویتلوژنزیز) 47
2-6-5-3-1-5- روند ساخته شدن زرده 48
2-6-5-3-1-6- ایجاد قطبیت در اووسیت . 49
2-6-5-3-1-7- بلوغ اووسیت. 49
2-6-5-2- چرخه تولید مثلی . 52
2-6-6- جفتگیری مارها . 52
2-6-6-1- الگوهای جفتگیری 53
2-6-6-2- لقاح. 58
2-6-6-2-1- لقاح تاخیری. 55
2-6-6-2-1- ذخیره سازی اسپرم. 56
2-6-7- قسمتهای مختلف مجرای تولید مثلی ماده از لحاظ بافتی. 60
فصل سوم ـ روش اجرای تحقیق. 68
3-1 – مواد و روش ها. 69
3-1-1- جمع آوری نمونه ها. 69
3-1-2- وضعیت آب و هوایی استان بستان آباد. 69
3-1-3- وضعیت آب و هوایی منطقه طارم 70
3-1-4- شرایط و نگهداری نمونه ها . 74
3-1-5- روش اندازه گیری مارها 74
3-1-6- روش تعیین جنسیت . 75
3-2- مواد و تجهیزات. 75
3-2-1- دستگاه ها. 75
3-2-2- مواد آزمایشگاهی . 76
3-2-3- لوازم. 77
3-3- تهیه فرمهای مطالعاتی. 78
3-5- روش کار 79
3-5-1- نحوه کالیبره کردن میکرومتر. 83
3-6- بررسی های بافتی. 85
3-7- مراحل ساخت رنگ هماتوکسیلین 87
3-8- مراحل رنگ آمیزی H&E. 87
3-9- آنالیز آماری. 88
فصل چهارم
نتایج 90
4-2 – بررسی های بافتی . 136
فصل پنجم 149
5- بحث و نتیجه گیری 150
6- پیشنهادات. 162
7- منابع 163
چکیده
تولید فرآورده های بیولوژیک بخصوص تولید پادزهر ضد مارگزیدگی اهمیت زیادی دارد. افعی زنجانیVipera albicornuta ازنظر حفاظت زیست محیطی در فهرست سرخ اتحادیه جهانی از طبیعت و منابع طبیعی IUCN)) در رده آسیب پذیر قرار دارد. ضرورت حفظ نسل این گونه، اهمیتی دو چندان دارد. برای این منظور اقدامات حفاظتی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست، ازدیاد جمعیت های طبیعی با بهره گیری از روش های نوین ازدیاد جمعیت، مانند تکثیر در آزمایشگاه، حائز اهمیت است. بنابراین در مرحله اول باید روند شناسایی جانور صورت پذیرد. به منظوراجرای این هدف، بکارگیری روش های مناسب جهت بررسی های مورفولوژیک، فیزیولوژیک و مطالعه پارامترهای تولیدمثلی می تواند زمینه ساز شناخت بهتر این جانور و در نتیجه، تکثیر و تولید آزمایشگاهی آن باشد. در این پژوهش تعداد 73 حلقه افعی زنجانی ماده که از دو منطقه بستان آباد و طارم جمع آوری شده بودند، به منظور شناسایی سیکل تولیدمثلی که شامل مطالعه پارامترهای مورفومتریک ، اندازه گیری فولیکول ها، مراحل رشد فولیکول ها، وزن و حجم تخمدانها وارتباط آن با بلوغ این گونه وبررسی مورفولوژیکی مجاری تولید مثلی، ذخیره اسپرمی در مجرای تخمبرو آنالیزمراحل چرخه تولید مثلی می باشد، مورد مطالعه قرار گرفت.
حداکثر طول کل بدست آمده برای افعی های ماده منطقه بستان آباد 81/3±41/74 سانتی متر و برای افعی های منطقه طارم، 03/4±75/67 سانتی متر در خرداد ماه می باشد. میانگین طول دم برای نمونه های بستان آباد 60/0±66/5 سانتی مترو برای نمونه های طارم 28/0±25/5 در همین زمان می باشد، میانگین حداکثروزن بدن برای نمونه های بستان آباد60/36±215 گرم در خرداد ماه ، چربی ناحیه شکمی 01/3±91/ 28 در آبان ماه و در زنجانی های طارم 67/57± 175و چربی 30/9±70/ 21 گرم در اردیبهشت ماه بود. بیشترین طول، عرض ، قطر تخمدان راست و چپ به ترتیب 70/10±29/ 71و63/11±86/49، 59/2±19/9 و24/2±99/8 ، 06/1±77/3 و 02/1±92/3 میلی متر وزن تخمدان چپ و راست به ترتیب 74/0±79/1 و 55/0±30/1 گرم دربهاربرای نمونه های بستان آباد مشاهده گردید.
بیشترین طول، عرض، قطر تخمدان راست و چپ به ترتیب 01/13±61/54 و 00/11±81/41، 22/2±80/6 و 56/2±66/7، 94/0±00/3 و 71/1±45/3 میلی متر و وزن تخمدان راست و چپ به ترتیب 61/0±01/1 و 73/0±95/0 گرم در بهار برای نمونه های طارم مشاهده گردید. بیشترین میانگین طول فولیکول ها 91/4±34/7 میلی متربرای نمونه های بستان آباد و64/5±65/9میلی متر برای نمونه های طارم، در خرداد مشاهده شد. بیشترین درصد فولیکول های کلاس سه 62/7 برای نمونه های بستان آباد درخرداد ماه و 64/29 برای نمونه های طارم در خرداد مشاهده شد.
در این مطالعه مشخص شد، سیستم تولیدمثلی افعی زنجانی شامل یک جفت تخمدان و اویداکت است که اویداکت خود از 4 قسمت رحم شیپوری، رحم غده ای ، رحم غیرغده ای و واژن تشکیل شده است، که تخمدان و مجرای راست بلندتر از چپ می باشد. افعی زنجانی دارای سیکل تولیدمثلی دو ساله با جدایی تولیدمثلی از جانور نر است، دراواخر پاییزتخمدان ها شروع به رشد کرده و تا انتهای بهار تا اوایل تابستان به رشد ادامه می دهند، فولیکول ها در زمستان در فازشروع زرده سازی هستند در بهار به فاز زرده سازی نهایی رسیده و نمونه های زنجان در انتهای بهار و نمونه های بستان آباد درابتدای تابستان تخمک گذاری می کنند ، حاملگی در تابستان و نوزادان تا انتهای تابستان متولد می شوند. جفت گیری پاییزی – بهاری دارند، و در این زمان اسپرم ها را در مجرای خود ذخیره می کنند.
واژگان کلیدی: افعی زنجانی ماده، چرخه تولیدمثلی، مجرای تولیدمثلی، فولیکول ، جفت گیری
مقدمه
ایران در حدود 1648000 کیلومتر مربع وسعت دارد و در ناحیه ای واقع شده که محل تلاقی عوامل جانوری آسیا، آسیای مرکزی و اروپا قرار گرفته و از پراکنش فون این مناطق نیز بی نصیب نبوده از این رو ایران از لحاظ جغرافیای جانوری پیچیده ترین منطقه آسیای جنوب غربی می باشد (حجتی،کمی،فقیری1383). این موقعیت جغرافیایی همراه با زیستگاه های متنوع، از عوامل فزاینده تنوع در این سرزمین است (رجبی زاده ،1385). با وجود حضور فون جانوری گوناگون که از مناطق اطراف در این جا گرد آمده اند، جانوران بومی و خاص نیز در اینجا حضور دارند که این گونه ها ازرشمند هستند و حفظ نسل آنها ضرورت دارد. یکی از این گونه ها ،افعی زنجانیVipera albicornuta است ، بنابراین ضرورت حفظ نسل آن، اهمیتی دو چندان دارد و این مسئله در گرو موفقیت تولیدمثلی آن است، ازین رو در مرحله اول باید روند شناسایی جانور صورت پذیرد، بنابراین بکارگیری روش های مناسب جهت بررسی های مورفولوژیک ، فیزیولوژیک و در نهایت مطالعه پارامترهای تولیدمثلی می تواند زمینه ساز شناخت بهتر این جانور و در نتیجه، تکثیر و تولید آزمایشگاهی آن باشد.
افعی زنجانی از مارهای سمی ، زنده زا با انتشار جغرافیایی در مناطق شمالی ایران ، قسمتهای مختلفی از سلسله جبال البرز و مناطق شمالی کوههای زاگرس و پراکندگی محدود به استانهای گیلان، زنجان قزوین ،آذربایجان شرقی می باشد (لطیفی، 1379) واز نظر مصرف در تولید فرآورده های بیولوژیک بخصوص تولید پادزهر ضد مارگزیدگی اهمیت زیادی دارد.
هدف ما از این تحقیق ، مطالعه سیکل تولید مثلی این گونه و شناسایی سیستم تولید مثلی در فصول مختلف سال به منظور کمک به حفظ نسل این گونه است و تا کنون مطالعه ای در این وسعت در مورد چرخه تولید مثلی این گونه در داخل و خارج گزارش نشده است.
سیکل تولید مثلی مار ماده شامل مطالعه پارامترهای مورفومتریک ، اندازه گیری طول فولیکول ها، مراحل رشد فولیکول ها، بررسی مورفولوژی تخمدان ها و مجاری تولید مثلی، ذخیره اسپرمی در مجرای تخمبر می باشد
در مورد پیدایش خزندگان نظرات مختلفی وجود دارد. مطالعات فسیل شناسی ثابت می کند که این موجودات بیش از صد میلیون سال پیش )65-136 میلیون سال) و قبل از ظهور پستاندارای روی زمین وجود داشتند )لطیفی، 1379). خزندگان اولین گروه از مهره داران اند که توانستند بروی خشکی ودر دوران دوم زمین شناسی که به عصر خزندگان )دوران مزوزوییک ) تریاسیک تا کرتاسه) معروف است زندگی می کردند. نام این رده نشان دهنده چگونگی حرکت کردن آنها است Reptum)) خزندگان با وجود فراوانی اغلب در میان جانوران نقش کوچکی دارند )حبیبی،1386)و تا کنون 9596گونه از آنها شناسایی شده است. نیز مانند سایر گروه های جانوری دارای صفات ویژه ای هستند (سی کنت[1]، 1385) ، 1- بدن از پوست خشک و شاخی پوشیده شده، معمولا پولک و اسکاتهایی در پوست دارند که اپیدرم سازنده این پولک ها است . تعدادی غده رویه ای دارند.2- دارای دو جفت اندام حرکتی اندکه اندامهای حرکتی در لاکپشتهای دریایی به بالشتک شباهت دارد و در برخی سوسمارها کوچک شده و در شماری دیگر از آنها و هم مارها از بین رفته (بجز در بوآ و پیتون که آثاری از آنها باقی مانده).3-استخوان بندی کاملا استخوانی و جمجمه یک کندیل پس سری دارد. 4- لقاح داخلی است و با اندام جفت گیری صورت می پذیرد. 5 – تخم ها پر زرده بوده و در پوسته چرمی یا آهکی قرار دارد. ماده ها معمولاً تخم گذاراند اما ماده برخی سوسمارها و مارها تخم را برای تکامل جنینی در بدن خود نگه می دارند. 6- این گروه از لحاظ جنین شناسی از ماهیها و دوزیستان متمایز اند. این جانوران در مرحله جنینی دارای پوسته سختی اند و نسوج داخلی آنها به نحوی تشکیل می شود که رویان درپناه محلول محافظ خود می تواند شکل مار یا لاکپشت را پیداکند. 7- پرده های جنینی از آمنیون،کوریون، کیسه زرده[2] و آلانتوئید در مدت تکامل جنینی وجود دارد. 8- قلب 4 خانه دارد که 2 دهلیز و 1 بطن که به طور جزئی تقسیم شده دارد (در کورکودیلها بطن ها کاملاً مجزا است). 9- یک جفت کمان آئورت موجود است.RBC ها هسته دار، تخم مرغی و محدب اند. 7- دارای شش در تمام دوران زندگی و در لاکپشتها تنفس پارگینی است.10- 12 جفت پی مغزی دارند.11- دمای بدن متغیر[3] و به محیط بستگی دارد (حبیبی ،1386).